„Agacie się nie udało, ale jest jeszcze wiele osób, którym możemy pomóc” - mówi mąż siatkarki, Jacek Olszewski. „Moim pragnieniem jest stworzenie największego w Polsce rejestru dawców szpiku. Pierwszym krokiem ma być przekroczenie bariery 100 tys. zarejestrowanych dawców.” – dodaje. Jacek Olszewski współpracuje z Fundacją Przeciwko Leukemii, która wspierała Agatę w czasie jej choroby, a teraz obrała ją za patronkę swoich działań. 

Szpik kostny jest tkanką życia. Znajduje się on wewnątrz ludzkich kości i cechuje go niezwykła aktywność. Każdego dnia wytwarza on miliony krwinek. Są to erytrocyty (czerwone krwinki), leukocyty (białe krwinki) oraz płytki krwi (zwane trombocytami). Zawiera on także tzw. komórki macierzyste i choć stanowią one jedynie 0,1% wszystkich komórek, są bardzo ważne. Część z nich ma zdolność samoodtwarzania, część, dzieląc się, daje początek nowym generacjom komórek, z których ostatecznie powstają dojrzałe krwinki. Dorosły człowiek posiada około 5-ciu litrów szpiku. U zdrowych ludzi czynny, czerwony szpik kostny produkujący komórki krwi znajduje się w kościach płaskich - w jamach szpikowych mostka, żeber, kręgach, kości biodrowych, kości czaszki. Niestety, czasami zdarza się, iż szpik choruje. Tak jest np. w wypadku białaczki. Chory szpik kostny „wypycha” do krwi ogromne ilości niedojrzałych białych krwinek lub odmawia produkcji krwinek czerwonych, płytek krwi lub krwinek białych. We krwi chorego zaczyna krążyć coraz więcej chorych krwinek, a liczba zdrowych - zdolnych przenosić tlen i bronić organizm przed infekcjami - jest coraz mniejsza. Leczenie chorób szpiku nie jest łatwe. Niekiedy jedynym potencjalnie skutecznym sposobem leczenia jest przeszczepienie szpiku kostnego.

Przeszczepy szpiku przeprowadzane są najczęściej w ostrych białaczkach i w przewlekłej białaczce szpikowej. Do przeszczepienia kwalifikowani są pacjenci, u których zastosowanie zwykłego leczenia jest niewystarczające. Dla takich pacjentów zabieg przeszczepienia szpiku kostnego jest jedyną nadzieją na trwałe wyleczenie z choroby. Aby leczyć chorego przeszczepem szpiku konieczne jest znalezienie odpowiedniego dawcy, człowieka, który bezinteresownie zechce pomóc drugiemu człowiekowi i podzielić się z nim swoim życiem i zdrowiem. Oddawanie szpiku , tak jak krwiodawstwo, jest honorowe i zupełnie bezpieczne dla dawcy. Pobrany szpik kostny regeneruje się w ciągu kilku tygodni i można go oddawać wielokrotnie w ciągu całego życia.
Dawcą szpiku może zostać każdy zdrowy człowiek w wieku od 18 do 50 lat. Nie może on być nosicielem wirusa HIV, WZW B i C i nie mógł też w przeszłości chorować na żółtaczkę pokarmową, gruźlicę, choroby hematologiczne i onkologiczne. Potencjalny dawca szpiku, po podjęciu decyzji, zostaje zaproszony na badania. Badanie to jest bardzo proste: polega na pobraniu próbki krwi. Następnie dane genetyczne dawcy, tzw. antygeny zgodności tkankowej (HLA), zostają umieszczone w Banku Dawców Szpiku Kostnego. Jeśli okaże się, iż osoba chora poszukująca dawcy szpiku ma antygeny zgodności tkankowej takie same jak dawca, zostanie on poproszony o oddanie szpiku. Szpik kostny można oddać tylko i wyłącznie honorowo i bezinteresownie. Dawca i biorca co najmniej przez rok pozostają sobie nieznani. Po tym okresie, na życzenie obu stron, może dojść do ujawnienia ich danych a tym samym do spotkania, w obecności rejestru reprezentującego dawcę i ośrodka, który przeprowadził transplantację.

Szpik kostny pobierany jest na sali operacyjnej, w znieczuleniu ogólnym lub nadoponowym, metodą wielokrotnych nakłuć okolicy tylnej górnej krawędzi kości biodrowej. Po wkłuciu igły do jamy szpikowej odsysa się szpik kostny w objętości do 5 ml. Zwykle po zabiegu pozostaje kilka śladów po nakłuciach na skórze po każdej stronie pleców w okolicy pośladków. Całkowita objętość pobranego szpiku zależy każdorazowo od sytuacji klinicznej i określa ją przede wszystkim waga biorcy (pod uwagę brana jest również waga dawcy, liczba komórek w pobranym szpiku). Średnio pobiera się około 1000 ml szpiku, rzadko więcej niż 1500 ml. Zabieg trwa zazwyczaj 45 - 90 minut. Szpik pobierany jest do specjalnego pojemnika z płynem przeciwkrzepliwym.
Po pobraniu jest filtrowany i następnie poddany dalszej obróbce, jeśli jest to potrzebne. Zwykle kilkanaście dni przed planowanym pobraniem szpiku dawca zgłasza się do stacji krwiodawstwa, gdzie pobierana jest od niego krew do autotransfuzji (około 400 ml). Zostanie ona podana dawcy po zakończeniu pobrania szpiku. Organizm dawcy całkowicie regeneruje się w okresie kilku tygodni po zabiegu. Już następnego dnia po zabiegu pobrania szpiku, dawca może wrócić do swoich codziennych zajęć. Dawcami zostają nawet małe dzieci.

Inną metodą uzyskania komórek krwiotwórczych jest pobranie ich z krwi obwodowej. Wcześniej jednak dawca musi zostać odpowiednio „przygotowany” do zabiegu. Otrzymuje on przez kilka dni lek (Filgastrin, Neupogen) zwiększający liczbę komórek krwiotwórczych w krwi obwodowej. Lek podaje się raz lub dwa razy dziennie (w odstępie 12 godzin), podskórnie. Następnie komórki krwiotwórcze są pobierane z krwi obwodowej w trakcie procedury nazywanej aferezą. Zabieg ten jest wykonywany w specjalistycznym ośrodku przy użyciu separatora komórkowego i nie wymaga znieczulenia ogólnego. Krew pobierana jest w sposób ciągły z jednej żyły i mieszana jest poza ustrojem z płynem przeciwkrzepliwym. Następnie w separatorze komórkowym oddzielane są komórki krwiotwórcze, a krew pozbawiona tych komórek wraca do dawcy przez igłę umieszczoną w drugiej żyle. Zwykle do aferezy zakładane są dwie igły (wenflony) do żył w lewym i prawym dole łokciowym. Z technicznego punktu widzenia jest to dokładnie taki sam zabieg jak standardowe pobieranie płytek krwi wykonywane rutynowo w stacjach krwiodawstwa. Różnica polega właściwie na tym jaki rodzaj komórek ulega oddzieleniu. Zwykle jest konieczne wykonanie dwóch aferez w ciągu dwóch kolejnych dni. Sam zabieg nie wymaga znieczulenia ogólnego.

Co należy zrobić by zostać potencjalnym dawcą szpiku? Skontaktować się z Fundacją Urszuli Jaworskiej - największym w Polsce Bankiem Dawców Szpiku Kostnego. Następnie poddać się badaniom. Ich koszty pokrywa Fundacja. Polegają na pobraniu niewielkiej próbki krwi. Następnie dane genetyczne dawcy zostaną umieszczone w Rejestrze Dawców Szpiku. Od tej chwili, dane genetyczne dawcy - w zakodowanej formie - mogą być udostępnianie ośrodkom transplantacyjnym na całym świecie, a tym samym dawca może zostać poproszony o oddanie szpiku.

Materiały: Fundacja Urszuli Jaworskiej, Fundacja Przeciwko Leukemii